Συλλογή των έργων του Μανώλη Βάθη
Τo Γεωργικό Μουσείο του ΓΠΑ έχει στην κατοχή του τη συλλογή των έργων του Μανώλη Βάθη, της οποίας Επιστημονική Υπεύθυνη είναι η Αναπλ. Καθηγήτρια Άννα Κούρτη. Ο καλλιτέχνης Μανώλης Βάθης, ήταν απόφοιτος της Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών, λαμπρός γεωπόνος και σπουδαίος πανεπιστημιακός δάσκαλος.
Προικισμένος με γνήσιο καλλιτεχνικό τάλαντο, ο Μ. Βάθης ζωγράφιζε ασταμάτητα επί 80 σχεδόν χρόνια, αμέτρητα καλλιεργούμενα ή αυτοφυή φυτά της ελληνικής κυρίως χλωρίδας, καθώς επίσης και τις ασθένειές τους.
Ένα μεγάλο μέρος του έργου του φιλοτεχνήθηκε για εκπαιδευτικούς σκοπούς, εκ του φυσικού, με γυμνό μάτι ή με χρήση μικροσκοπίου. Πολυάριθμες έγχρωμες εικόνες καρποφόρων δένδρων, κηπευτικών και ανθοκομικών φυτών, καθώς και προπλάσματα καρπών από διάφορες ποικιλίες δένδρων, κοσμούν σήμερα μια ειδική αίθουσα του Εργαστηρίου Δενδροκομίας του ΓΠΑ , η οποία φέρει τιμητικά το όνομα του.
Ο Μανώλης Βάθης παρότι αυτοδίδακτος, δημιούργησε μέσα από μόχθο και αναζητήσεις πολλών ετών μια πλειάδα αξιοσημείωτων ζωγραφικών έργων, που θεματικά αφορούν φυτά από την Ελλάδα, αλλά και όλο τον κόσμο.
Η ζωγραφική του εστιάζεται συχνά στα μέρη των φυτών που θεωρούσε αντιπροσωπευτικά για την αναγνώριση τους. Εντυπωσιάζει η αμεσότητα της εικόνας τους, η αλήθεια, η ζωντάνια τους. Η εικόνα του είναι ταυτόχρονα αδρή και ανατομική, στην υπηρεσία του σκοπού του.
Με την ίδια ευαισθησία και χάρη, ζωγράφισε τα λεπτοφυή άνθη των μονοετών φυτών, την ευελιξία των αναρριχητικών, τους σκληρούς κώνους των κωνοφόρων και τους καρπούς των θάμνων και δένδρων.
Η οξύτατη παρατηρητικότητα του Μ. Βάθη, δεν αποδόθηκε στα έργα του εγκεφαλικά και ψυχρά. Μέσα από την εικαστική του εκφραστικότητα, αποτυπώνονται η τρυφερότητα και η στοργή που συμπεριφέρθηκε σε καθένα από τα φυτά, προσπαθώντας να τους μεταφέρει μια αειθαλή ζωντάνια.
Οι τόνοι των χρωμάτων και οι αντιπαραθέσεις του αναδεικνύουν την βαθύτερα αρμονική ισορροπία της φύσης, που για τον Μ. Βάθη υπήρξε το μεγάλο Σχολείο της Τέχνης.
Η «Συλλογή των έργων του Μανώλη Βάθη» που έχει στην κατοχή τo Γεωργικό Μουσείο του ΓΠΑ περιλαμβάνει:
ΤΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ
Κατά το 1955 η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή ξεκίνησε τη φύτευση στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη, που τότε ήτανε τελείως βραχώδης και άγονη. Τη φύτευση της Αγοράς με φυτά και δένδρα της αττικής γης ανέλαβε ο Μ. Βάθης.
Επιπλέον, στη συνέχεια αποτύπωσε και ζωγραφικά όλα τα είδη των φυτών που είχε επιλέξει για το Πάρκο της αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα. Τα έργα του είναι φιλοτεχνημένα με ξυλοχρώματα και το επιμελημένο του σχέδιο αποδίδει μέχρι και τις παραμικρότερες λεπτομέρειες της χαρακτηρολογικής τους ταυτότητας μαζί με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανθοφορίας τους.
Πρόθεση του καλλιτέχνη ήταν η επιστημονική προσέγγιση, η προσεκτική επιλογή και η ευλαβική περισυλλογή των φυτών αυτών απ' όλη την Ελλάδα, έτσι ώστε οι ομάδες που συγκρότησε, περιέγραψε και ζωγράφισε, να κατορθώσουν να ανταποκρίνονται αντιπροσωπευτικά, δίνοντας μια άποψη της χλωρίδας στην αρχαιότητα.
Τη ζωγραφική αυτή συλλογή, η οποία αποτελούνταν από 250 αποτυπώσεις φυτών μοναδική επιστημονικής και καλλιτεχνικής αξίας, παρέδωσε ο ίδιος τον Ιούλιο του 2000 στον τότε Πρύτανη του ΓΠΑ Σ. Κυρίτση, προκειμένου να αξιοποιηθούν από το Ίδρυμα.
Η συλλογή «Τα φυτά του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών» περιλαμβάνει 250 έργα, ταξινομημένα από τον Μ. Βάθη στις εξής ενότητες:- Δένδρα (43 διαφορετικά είδη)
- Θάμνοι (73 διαφορετικά είδη)
- Αναρριχώμενα (25 διαφορετικά είδη)
- Ποώδη, Πολυετή, Βολβώδη και Ριζωματώδη Φυτά (50 διαφορετικά είδη)
- Ετήσια (58 διαφορετικά είδη).
ΑΡΧΕΙΟ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΕΡΓΩΝ ΜΑΝΩΛΗ ΒΑΘΗ
To Αρχείο Συλλογής Έργων Μανώλη Βάθη αποτελεί το opus magnum, θα λέγαμε, το έργο ζωής του μεγάλου δάσκαλου και καλλιτέχνη.
Περιλαμβάνει 2.254 ζωγραφικά έργα που είναι ταξινομημένα από τον ίδιο στις εξής ενότητες:- ΦΥΤΑ ΕΛΛΑΔΑΣ
- Δένδρα (162 έργα)
- Θάμνοι (227 έργα)
- Αναρριχώμενα (125 έργα)
- Βολβώδη-Κονδυλώδη- Παχύφυτα (114 έργα)
- Εποχιακά-Πολυετή-Ποώδη (215 έργα)
- Ζωικοί έργα και φυτικοί εχθροί των καλλιεργειών (28 έργα)
- ΦΥΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ
- Φυτά ξένων χωρών μη προσδιορισθέντα (354 έργα)
- Καλλωπιστικά φυτά του εξωτερικού (560 έργα)
- Ειλεγμένα είδη (345 έργα)
- Συνθέσεις εγχρώμων φυτών διαφόρων ειδών (44 έργα)
- Σχέδια φυτών διαφόρων κατηγοριών διπλά (42 έργα)
Η συλλογή αυτή συμπληρώνεται με:- Τετράδια με απεικονίσεις φυτών και σημειώσεις από τα ταξίδια του Μ. Βάθη σε όλο τον κόσμο.
Στα ταξίδια αυτά επισκεπτόταν, εκτός των άλλων, τους βοτανικούς κήπους και κρατούσε σημειώσεις και σχεδίαζε στα σημειωματάρια αυτά φυτά και άνθη, τα οποία αξιοποιούσε και τελειοποιούσε με την επιστροφή του, στο σπίτι και το εργαστήριό του - Πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τη δεκαετία του 1930 έως το 1972, με χαρακτηριστικές απεικονίσεις της φοιτητικής ζωής και της πλούσιας σταδιοδρομίας του
- Συλλογή γραμματοσήμων με απεικονίσεις λουλουδιών.
- ΦΥΤΑ ΕΛΛΑΔΑΣ
Τo Εποπτικό Υλικό του Εργαστηρίου Δενδροκομίας
Ο Μ. Βάθης από το 1934 έως τη συνταξιοδότηση του (1972), ζωγράφιζε για τις εκπαιδευτικές ανάγκες του Εργαστηρίου Δενδροκομίας.
Το εποπτικό αυτό υλικό αποτελείται από 162 ζωγραφικά έργα του (ελληνικές ποικιλίες ελιάς, εσπεριδοειδή, μηλοειδή, εντομολογικές προσβολές) και τρείς συλλογές γύψινων προπλασμάτων ποικιλιών εσπεριδοειδών, μηλοειδών και πυρηνοκάρπων.
Η συλλογή αυτή συμπληρώνεται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τη δεκαετία του 1930, σχετικά με εργαζόμενους και φοιτητές της Γεωπονικής Σχολής.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
ΜΑΝΩΛΗΣ ΒΑΘΗΣ (1910-2008)
Ο Μανώλης Βάθης γεννήθηκε στα Κριτζαλιά της Σμύρνης, το 1910. Το 1931 εισήχθη στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών, απ' όπου απεφοίτησε το 1936. Το 1935, όταν ήταν τριτοετής φοιτητής, ο καθηγητής δενδροκομίας Πάνος Αναγνωστόπουλος διέκρινε το ταλέντο του στη ζωγραφική, σε σχέδιο του με καρπούς ελιάς και του ζήτησε, όταν τελειώσει τις σπουδές του, να γίνει βοηθός του. Απ' εκείνη την ημέρα, άρχισε να σχεδιάζει έγχρωμες εικόνες ποικιλιών καρπών, ζωικών και φυτικών εχθρών των καλλιεργειών, σχετικών με καρποφόρα δένδρα.
Το 1936 απεφοίτησε από την ΑΓΣΑ και το Μάρτιο 1937 διορίσθηκε γεωπόνος στο Υπουργείο Γεωργίας, και αποσπάσθηκε στο Εργαστήριο Δενδροκομίας, ως βοηθός του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου, με καθήκοντα τις ασκήσεις φοιτητών στα εργαστήρια δενδροκομίας και εργασίες στο κτήμα του εργαστηρίου.
Κατά το 1937, επί κυβερνήσεως Ι. Μεταξά, αποφασίζεται η κατάργηση της Α.Γ.Σ.Α. και η συγχώνευση της στη Γεωπονοδασολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο Μ. Βάθης δεν ακολουθεί τον Π. Αναγνωστόπουλο στη Θεσ/κη και διορίζεται γεωπόνος κατ' αρχάς στη Λευκάδα, τον Ιούνιο 1937, και ένα μήνα αργότερα ως επαρχιακός γεωπόνος στην Ιθάκη, όπου παρέμεινε μέχρι το Μάρτιο 1943, για αρκετό διάστημα κάτω από τις διαταγές Ιταλού διοικητή.
Αργότερα επανήλθε στην Αθήνα και τον Σεπτέμβριο 1943 διορίσθηκε διευθυντής του Αγροκηπίου Ασπροπύργου και το Δεκέμβριο του ίδιου έτους στο κτήμα Μελισσουργού στη Καλύβια Αττικής. Την ίδια περίοδο, το 1943 μεσούσης της κατοχής, η Α.Γ.Σ.Α. επανήλθε στην Αθήνα και ο Μ. Βάθης επέστρεψε στη θέση του στο εργαστήριο Δενδροκομίας.
Το 1945 προσελήφθη ως Βοηθός, στο Εργαστήριο Δενδροκομίας της τότε Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών, θέση την οποία κατείχε μέχρι το 1972, όταν συνταξιοδοτήθηκε, με το βαθμό του Διευθυντή.
Κατά το 1955 η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή ξεκίνησε τη φύτευση στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη, που τότε ήτανε τελείως βραχώδης και άγονη. Διευθυντής ανασκαφών ήταν ο αρχαιολόγος Homer Tomson και υπεύθυνος για την αρχιτεκτονική τοπίου ο Ralf Griswold.
Ο τελευταίος ζήτησε από τον τότε πρύτανη της ΑΓΣΑ Βάσο Κριμπά βοήθεια για τη φύτευση της Αγοράς με φυτά και δένδρα της αττικής γης και αυτός πρότεινε τον Μ. Βάθη, ως τον πλέον ειδικό. Ο Μ. Βάθης προσέφερε απλόχερα τη γνώση και την εμπειρία του στη φύτευση του αρχαιολογικού χώρου, λαμβάνοντας τα εύσημα από τους αμερικάνους ειδικούς. Επιπλέον, στη συνέχεια αποτύπωσε και ζωγραφικά όλα τα είδη των φυτών που είχε επιλέξει.
Τη ζωγραφική αυτή συλλογή, η οποία αποτελούνταν από 250 αποτυπώσεις φυτών μοναδική επιστημονικής και καλλιτεχνικής αξίας, παρέδωσε ο ίδιος τον Ιούλιο του 2000 στον τότε Πρύτανη του ΓΠΑ Σ. Κυρίτση, προκειμένου να αξιοποιηθούν από το Ίδρυμα.
Το έργο αυτό ευτύχησε να το δει να αποτυπώνεται σε ένα μοναδικό δίγλωσσο λεύκωμα μερικά χρόνια αργότερα. Συγκεκριμένα, το Φεβρουάριο 2003 πραγματοποιήθηκε από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, με χορηγία της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, η έκδοση του λεωκώματος του Μ. Βάθη «ΤΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ», ενώ στις 14 Απριλίου 2003 πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του βιβλίου σε μια κατάμεστη αίθουσα του Μουσείου Μπενάκη.
Ο Μανώλης Βάθης κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Α.Γ.Σ.Α, εκτός των Εργαστηρίων Δενδροκομίας, δίδαξε για πρώτη φορά και το μάθημα της Ανθοκομίας, γεγονός που δηλώνει ότι θεωρούνταν ως ένας έμπειρος ειδικός στον κλάδο αυτό.
Το 1972 συνταξιοδοτήθηκε με το βαθμό του Διευθυντή. Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο και ο τότε Πρύτανης Αλέξανδρο Πουλοβασίλης, αναγνωρίζοντας την προσφορά του στο Ίδρυμα, του απένειμαν το 1991, 20 σχεδόν χρόνια μετά την αποχώρηση του από την ΑΓΣΑ, τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα των Γεωπονικών Επιστημών.
Το Δεκέμβριο 2000, εξάλλου, πραγματοποιήθηκε η τελετή ονομασίας της μεγάλης αίθουσας του εργαστηρίου Δενδροκομίας σε αίθουσα «ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΒΑΘΗ» μετά από εισηγητική πρόταση στις Πρυτανικές Αρχές του τότε Διευθυντή Εργαστηρίου Δενδροκομίας Κώστα Ποντίκη.
Τον Οκτώβριο του 2001, επί πρυτανείας Ανδρέα Καραμάνου, στα πλαίσια της 2ης Γεωπονικής Εβδομάδας πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του Γεωργικού Μουσείου του Γ.Π.Α. έκθεση των έργων του Μ. Βάθη από τη συλλογή του «Τα φυτά του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς».
Τέλος, το Δεκέμβριο του 2002 ο σύλλογος ΔΕΠ του ΓΠΑ πραγματοποίησε εκδήλωση για τα 80 χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης, με τιμώμενα πρόσωπα τη Φιλιώ Χαϊδεμένου και το Μανώλη Βάθη. Η ομιλία του Μ. Βάθη με τίτλο «Η συμφορά: ένα δεκαήμερο», περιείχε έντονα βιωματικά στοιχεία και συγκίνησε. Αργότερα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του ΓΠΑ ΤΡΙΠΤΟΛΕΜΟΣ (τχ. 17, 2003).
Η τελευταία και η πλέον ανιδιοτελής προσφορά του Μ. Βάθη προς το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο και τη γεωπονική κοινότητα, ήταν η προσφορά του συνόλου του έργου που είχε στην κατοχή του στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Είχε προηγηθεί τον Οκτώβριο 2008 στο σπίτι του στην Καλλιθέα η καταγραφή της προσωπικής συλλογής του ζωγραφικού του έργου, από τον ιστορικό, Υπεύθυνο του Κέντρου Τεκμηρίωσης Γ.Π.Α. Δημήτρη Παναγιωτόπουλο και την Αν. Καθηγήτρια Γ.Π.Α. Αννα Κούρτη. Η διαδικασία της μεταβίβασης του αρχείου της συλλογής του Μ. Βάθη στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο ολοκληρώθηκε μετά το θάνατό του το 2008.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε το Φλεβάρη 2001 και δημοσιεύτηκε στον ΤΡΙΠΤΟΛΕΜΟ (τ. 13, 2001), ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Εμένα δυο πράγματα με συγκινούσαν πάντα στη ζωή μου, τα ταξίδια και η ζωγραφική, και ακόμα και τώρα τα κάνω και τα δύο.Ο Μ. Βάθης απεβίωσε στις 23 Δεκεμβρίου 2008.
Κάθε χρόνο έκανα και κάνω πάντα ένα ή δύο μεγάλα ταξίδια, και έτσι έχω γυρίσει όλο τον κόσμο.
Όταν έφτανα σε μία χώρα, η πρώτη μου δουλειά ήταν να βγω στη φύση και να αρχίσω να ζωγραφίζω φυτά, δένδρα και λουλούδια που δεν είχα ξαναδεί.
Σπούδασα τα φυτά επισκεπτόμενος κυρίως τους βοτανικούς κήπους».